Samen met mijn oom Harris, uw jongste zoon (en roepnaamgenoot), ben ik gaan kijken naar uw geboortehuis, met – nog steeds – als adres: Alexanderkade 16 in Amsterdam. Op wat graffiti na (in uw tijd heette dat vast ‘bekladding’), staat het huis er nog net zo bij als in 1894. Het was toen nog maar vijf jaar oud. Uw ouders en de drie oudste kinderen, Martijn, Sophia en Jet, verhuisden daar toen van de Tweede (Ooster)Parkstraat (nummer 154) naartoe .
In die tijd heerste een schrijnende woningnood, omdat er een enorme immigratiegolf op gang was gekomen. In Friesland, Groningen en Overijssel heerste grote armoede en in Amsterdam was bij de haven en bij andere grote projecten steeds meer werk te krijgen. Er waren in dertig jaar tijd zo’n 130.000 mensen naar Amsterdam gekomen. Nu vinden we ook dat de woningnood groot is, maar bepaald niet zoals toen. Het was in die tijd niet ongewoon dat gezinnen met veel kinderen op één kamer woonden, “waar werd gekookt, gewoond, geslapen en ook nog huisarbeid werd gedaan”. Er werd daarom in die tijd ook veel en snel gebouwd.
De architect van uw geboortehuis was C.A. Bombach. Hij had een groot aantal gebouwen in Amsterdam op zijn naam staan, zoals ook de een paar jaar eerder gebouwde Hollandse Schouwburg. De huizen aan de Alexanderkade zijn in Hollandse neorenaissancestijl gebouwd, in de eveneens nagelnieuwe Oosterparkbuurt. Aan de overkant ligt nog steeds het Tropenmuseum, dat in 1864 als Koloniaal Museum werd opgericht, en op loopafstand zijn het in 1891 aangelegde Oosterpark en de dierentuin Artis.
Artis was al in 1838 opgericht en het is bijzonder te lezen welke rol mensen zoals uw vader, als machinist op de Grote Vaart, gespeeld hebben in het uitbouwen van de collectie: “Veel van de ARTIS-leden zaten op de Grote Vaart of hadden anderszins met Oost- en West-Indië te maken, zodat zowel dieren als fraaie uitheemse voorwerpen meer dan dagelijks aan de collectie van het Genootschap Natura Artis Magistra werden toegevoegd.”. Zouden daar toen kritische noten bij geplaatst zijn? Maar laat ik niet afdwalen naar discussies die ons nu bezig houden.
Toen Harris en ik dit huis stonden te bekijken, vroegen we ons af welk deel van het huis uw ouderlijk gezin tot zijn beschikking had. Welke huur zou uw vader zich veroorloofd kunnen hebben als machinist op de grote vaart? Ter vergelijking: ik vond de volgende advertentie: “Een 1e en een 2e Bovenhuis, a/d Alexanderkade No. 16. Huurprijs per jaar ƒ275 en ƒ 250.”
Het kostte even wat zoekwerk, maar ik ben er inmiddels achter gekomen, dat uw ouders hier het souterrain en de bel-étage huurden.
Bronnen:
- Artis. (sd). Geschiedenis. Opgeroepen op januari 18, 2022, van Artis: https://www.artis.nl/nl/footer/over-natura-artis-magistra/geschiedenis/
- Koninklijk Instituut voor de Tropen. (sd). Geschiedenis. Opgeroepen op januari 18, 2022, van KIT: https://www.kit.nl/nl/over-ons/geschiedenis/
- Mak, G. (1995/2005-2012). Een kleine geschiedenis van Amsterdam. Amsterdam: Olympus non-fictie (Atlas Contact).
- Nieuws van de Dag. (1893, december 18)
- Ons Oosterpark. (sd). Wat eraan voorafging. Opgeroepen op januari 18, 2022, van Ons Oosterpark: https://web.archive.org/web/20131104053800/http://www.onsoosterpark.nl/nieuws/wat-eraan-voorafging/
