Eén van de vormende factoren in uw opvoeding is zonder twijfel het ‘Roomsch-Catholieke1’ geloof geweest: ‘RC’ staat vermeld in alle aktes die mij onder ogen gekomen zijn van u en uw voorouders.
Tijdens het begin van uw leven stond Paus Leo XIII aan het hoofd van de katholieke kerk (van 1878 tot 1903). In zijn encycliek ‘Rerum novarum’ (‘Over de moderne dingen’) “koos [hij] voor aanpassing aan de modernere tijden. Zijn belangrijkste daad was dat hij aandacht vroeg voor de knellende sociale kwesties in de door klassenstrijd geteisterde industrialiserende samenleving”. Kennelijk wil de huidige paus in zijn voetsporen treden, gezien zijn keuze zich de volgende Leo te noemen: Leo XIV. (Spiering, 2025)
Dat katholiek zijn geen aanbeveling was in uw tijd, heeft u misschien op enig moment in uw leven gemerkt. Nederland werd door de – niet-katholieke – elite beschouwd als een protestants land. Er was zelfs lange tijd sprake van “anti-papisme”. Pas in het eind van de 19e eeuw kwam de emancipatie goed op gang, bijvoorbeeld door samenwerking van de katholieken in het parlement. Ze kregen in 1881 voor elkaar dat bijzonder en openbaar onderwijs financieel gelijkgesteld werden. “Van onderwijs werd gesteld dat dit als wezenlijk onderdeel van de opvoeding een plicht van de ouders was. De bijzondere school moest daarvoor regel zijn, zodat kinderen overeenkomstig hun geloofsopvatting les konden krijgen.” (katholieken, n.d.) Dat dat dan net zo goed moet gelden voor het islamitisch onderwijs ondervindt vergelijkbare weerstand in de huidige maatschappij.
Volgens de volkstelling van 1848 waren er toen zo’n 55.000 katholieken in Amsterdam. Dat aantal nam in de tweede helft van de 19e eeuw snel toe door de toestroom van, vaak katholieke, immigranten. Omdat iedereen nog trouw naar de kerk ging en er ook gedoopt, getrouwd en begraven moest worden, werden tussen 1885 en 1901 maar liefst vijftien nieuwe kerken gebouwd in Amsterdam. Ik heb (nog) niet kunnen ontdekken tot welke parochie uw ouderlijk gezin hoorde.
De katholieken kregen niet alleen die nieuwe kerken, scholen en een eigen politieke partij, maar er werden halverwege de 19e eeuw ook allerlei katholieke verenigingen voor ‘weldadigheid’ opgericht, die zorg verleenden aan de armen, zieken, ouderen en wezen. (stichting Katholiek Erfgoed, n.d.)
De verzuiling die in die tijd ontstond lijkt wel wat op wat we nu de ‘bubbels’ noemen waarin mensen leven, hoewel dat vooral de informatievoorziening betreft. Katholieken hadden toen ook hun eigen informatievoorziening: het in 1845 in Amsterdam gevestigde katholiek ‘godsdienstig-staatkundig’ dagblad ‘De Tijd’. Uw jongste zoon, mijn oom Harris, vertelde dat die krant ook bij u thuis gelezen werd.
In de editie van 14 juli 1890 kan men bijvoorbeeld lezen: “Het jaar 1890 zag de felheid van den strijd tegen het Pausdom toenemen en deed daardoor tevens blijken, hoe noodzakelijk de onafhankelijkheid van den Paus [Leo XIII] bij de uitoefening van zijn geestelijk ambts is voor de Kerk en voor de warme beschaving …” (De Tijd, 1890)2
Het Rijke Roomse Leven van mijn jeugd zal niet heel veel verschild hebben van dat van het uwe, tenminste voor wat betreft de liturgische rituelen. Ik heb het als warm en veilig ervaren: ’s Avonds als ik slapen ga, volgen mij veertien engeltjes na”. Het hoogtepunt van mijn katholieke jeugd was mijn Eerste Heilige Communie: een groot feest, waarin ik in mijn witte bruidsjurkje en met een krans van witte bloemen in mijn haar het feestelijk middelpunt was van de mis tot en met het lof.
Inmiddels is er wel veel veranderd en weet ik natuurlijk dat de katholieke kerk bepaald niet voor iedereen de hemel op aarde was.
Ik herinner me nog goed dat mijn moeder op 30 juli 1968 geschokt en teleurgesteld neerzonk op de trap met de Volkskrant in haar handen, waarin bericht werd over de kort daarvoor verschenen “Encycliek Humanae Vitae”: “Paus verbiedt gebruik pil” (de Volkskrant, 1968). Haar hoop dat de katholieke kerk voorbehoedsmiddelen bínnen het huwelijk zou toestaan werd hiermee de bodem ingeslagen. Het maakte een einde aan haar trouw aan de rooms-katholieke kerk. Binnen de kortste keren veranderde mijn ouderlijk gezin van een katholiek gezin in een gezin waarin de wetenschap als het hoogste gezien werd.
Als u met de tijdgeest mee had kunnen groeien, zou u dit dan begrepen hebben? Zowel uw dochter Bernardine, als uw zoon Harris vertelden me dat u een behoorlijk streng gelovig katholiek was.
Toch was u niet onverdeeld blij toen uw zoon Harris vertelde dat hij naar het seminarie wilde gaan. Wat uw bezwaar was, weet ik niet. Harris heeft doorgezet: na de oorlog ging hij naar het klein- en groot-seminarie en in 1959 werd hij tot priester gewijd. Grote indruk maakten de foto’s van zijn priesterwijding op mij: degenen die gewijd werden lagen languit op het altaar. Maar ook Harris hield het niet uit binnen de kerk. Zijn worsteling met het celibaat mondde uit in zijn – overigens zeer gelukkig – huwelijk met Loes, die ook nog eens protestants was!
Op 8 januari 2007 schrijft hij in zijn dagboek over zijn besluit definitief met de kerk te breken het volgende: “8 januari: In polen [sic] is een kerkschandaal. Er zou daar iemand aartsbisschop worden, hij was al benoemd, toen uitlekte dat hij tijdens de communistische bezetting voor de veiligheidsdienst gespioneerd had. En tóch bisschop??! Ik werd razend. Het Vaticaan benoemt verraders! En in den Bosch gooit de bisschop het bestuur aan de kant om een aartsconservatieve priester overeind te houden. De maat is vol: ik stuur een brief naar Punt [LT: toenmalig bisschop van het bisdom Haarlem] om me uit het ledenbestand van de RK Kerk te schrappen. …” (Brautigam, 2007)
In de huidige eeuw kwam ook het allergrootste schandaal van de katholieke kerk in volle hevigheid naar buiten: het kindermisbruik waar priesters zich in binnen- en buitenland aan schuldig gemaakt bleken te hebben, toegedekt door bisschoppen, kardinalen en zelfs pausen. Pas het laatste decennium lijken de functionarissen van de kerk hun compassie te verleggen naar de slachtoffers van het misbruik.
Heeft u met misbruik te maken gehad? U heeft bij fraters op kostschool gezeten. Ik hoop het niet…
De reden dat ik trouwens de editie van De Tijd van 14 juli 1890 bekeken heb, is dat daar ook een advertentie stond, met de tekst: “Bevallen van een welgeschapen dochter, B.A. Ides-Ebbeler. Amsterdam, 12 juli 1890.” Deze ‘welgeschapen dochter’ werd Agnes Sophia Maria Ides genoemd, uw latere echtgenote.
Illustraties:
- Advertentie De Tijd, 14 juli 1890 (De Tijd, 1890)
- Paus Leo XIII (OSV News photo/Library of Congress) (OVS News, n.d.)
Bronnen:
- (sd). Opgeroepen op november 24, 2025, van stichting Katholiek Erfgoed: http://stichtingkatholiekerfgoed.nl/wp-content/uploads/2013/10/KATHOLIEK-AMSTERDAM-19e-eeuw-tweede-helft.pdf
- (sd). Opgeroepen op november 27, 2025, van OVS News: https://www.osvnews.com/who-was-pope-leo-xiii-the-father-of-social-doctrine/
- Brautigam, H. (2007, januari 8). Dagboek.
- De Tijd. (1890, juli 14). Opgehaald van Delpher: https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&query=&cql%5B%5D=%28date+_gte_+%2214-07-1890%22%29&cql%5B%5D=%28date+_lte_+%2214-07-1890%22%29&cql%5B%5D=ppn+any+%28832688045%29&redirect=true&sortfield=date&resultscoll=dddtitel&identifier=ddd:010385009:mpe
- de Volkskrant. (1968, juli 30). Opgeroepen op november 27, 2025, van Delpher: https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&query=%28humanae+vitae%29&cql%5B%5D=%28date+_gte_+%2201-01-1968%22%29&cql%5B%5D=%28date+_lte_+%2231-12-1968%22%29&cql%5B%5D=ppn+any+%28412869594+OR+412869608+OR+412869632+OR+412869624+OR+412869616+OR+4306695
- katholieken. (sd). Opgeroepen op november 27, 2025, van Parlement: https://www.parlement.com/katholieken
- Spiering, H. (2025, mei 8). Waarom koos de paus de naam Leo? NRC.
- De spellingen ‘Roomsch-Catholiek’en ‘Rooms-Katholiek’werden in die tijd door elkaar gebruikt. ↩︎
- Deze tekst kan wel wat uitleg gebruiken: in Wikipedia lees ik dat aan de zogeheten Kerkelijk Staat in 1870 een einde kwam omdat het Koninkrijk Italië het grondgebied van de paus annexeerde. De paus beschouwde zichzelf vervolgens als “de gevangene van het Vaticaan” en weigerde het gebied te verlaten. Antiklerikaal geweld werd jarenlang gesteund door de achtereenvolgende Italiaanse regeringen. Pas in 1929 werd Vaticaanstad als soevereine staat toegewezen aan de paus. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Vaticaanstad) ↩︎
Eén reactie
Hoi Leontien
Af en toe lees ik een stukje, vandaag dat onder Rooms Catholiek
Heel herkenbaar voor mij.
Ook dat stukje over de reactie van je ouders op het niet toestaan van de pil.
Mijn ouders waren zeker altijd ook trouw aan de kerk. Toen echter in 1963 mijn jongste zus geboren werd, vertelde de huisarts hun over de mogelijkheid van de pil maar dat dat verboden was door de paus,
Dat deed mijn moeder verzuchten: Oh wat een goede uitvinding, de paus heeft makkelijk praten, die heeft hem zelf niet nodig.
Ze ging dan ook gewoon die pil gebruiken, maar bleef gewoon trouwaan haar geloof.